Trong lúc còn đang gượng dậy từ đáy sâu do đại dịch Covid-19 gây ra, nền kinh tế thế giới phải hứng chịu những cú sốc liên tiếp trong năm 2022: chiến tranh, khủng hoảng năng lượng, lạm phát và lãi suất tăng vọt. Những biến động đó một lần nữa đẩy nền kinh tế thế giới tới bờ vực của suy thoái, đặt ra thách thức to lớn cho các nhà hoạch định chính sách tiền tệ khi họ cùng lúc phải giải quyết hai bài toán mang tên tăng trưởng và lạm phát.
Nội dung bài viết
Chiến tranh Nga – Ukraine phủ bóng lên kinh tế toàn cầu
Ngày 24/2/2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin hạ lệnh mở “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine. Cuộc chiến này đã gây áp lực lên nền kinh tế thế giới trong suốt năm 2022 và đến hiện tại các bên liên quan vẫn chưa thể tìm ra giải pháp để kết thúc chiến tranh. Do cả Nga và Ukraine đều là những mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng năng lượng và lương thực của thế giới, cuộc chiến đã gây ra một loạt hệ lụy.
Trong một báo cáo hồi tháng 11, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) nói rằng chiến tranh Nga-Ukraine đã gây ra “một cú sốc năng lượng to lớn và ở tầm lịch sử”, thổi bùng lạm phát, bào mòn niềm tin, làm suy yếu sức mua và gia tăng rủi ro trên khắp thế giới. Vì vậy, sự phục hồi của nền kinh tế toàn cầu sau cuộc suy thoái do đại dịch Covid-19 gây ra đã đi chệch hướng trong năm 2022.
Khủng hoảng năng lượng và lương thực lạm phát kỷ lục
Sau khi chiến tranh nổ ra, một “cơn bão” lệnh trừng phạt của phương Tây đã trút xuống Nga. Trong khi đó, một điểm yếu của châu Âu lại chính là sự phụ thuộc của khu vực này vào nguồn cung năng lượng Nga. Dòng chảy khí đốt Nga cung cấp cho Liên minh châu Âu (EU) đã liên tục bị cắt giảm – điều mà phương Tây cáo buộc là Nga “vũ khí hoá năng lượng”, còn Nga giải thích là do vấn đề kỹ thuật – trong đó đường ống lớn nhất là Nord Stream 1 đã đóng cửa hoàn toàn từ đầu tháng 9.
Giá khí đốt ở châu Âu đã lập kỷ lục mọi thời đại ở mức gần 350Euro/megawatt giờ hồi tháng 8, tăng gấp gần 5 lần so với đầu năm. Giá dầu cũng tăng phi mã vì Nga là nước xuất khẩu dầu thô hàng đầu thế giới. Trong tháng 3, giá dầu thế giới tiến gần tới kỷ lục mọi thời đại 147 USD/thùng thiết lập hồi năm 2008. Cùng với đó, giá các mặt hàng ngũ cốc cũng tăng mạnh vì Nga và Ukraine là hai nước xuất khẩu chủ chốt những sản phẩm này.
Để hỗ trợ người dân vượt “bão giá”, các chính phủ ở Anh và châu Âu đã chi hàng trăm tỷ USD để trợ cấp, đồng thời sử dụng tới những biện pháp hiếm gặp như áp trần giá khí đốt.
Dù giá khí đốt ở châu Âu gần đây đã “hạ nhiệt” nhờ mức dự trữ dồi dào, cuộc khủng hoảng năng lượng được dự báo sẽ còn căng thẳng trong năm 2023, khi Nga có thể cắt hẳn cung cấp khí đốt cho châu Âu để đáp trả những biện pháp trừng phạt mới được đưa vào thực thi gần đây, gồm việc nhóm 7 nền công nghiệp phát triển (G7) áp trần giá 60 USD/thùng lên dầu thô Nga và EU cấm nhập khẩu dầu thô Nga vận chuyển bằng đường biển.
Năm 2022, trong khi các chuỗi cung ứng bị đứt gãy do đại dịch COVID-19 chưa kịp phục hồi, xung đột Nga – Ukraine bùng nổ khiến giá năng lượng, hàng hóa tăng mạnh, cùng với chính sách tiền tệ nới lỏng trong giai đoạn đại dịch khiến lạm phát tăng vọt ở nhiều nước, gây ra tình trạng vừa lạm phát, vừa suy giảm kinh tế trên phạm vi toàn cầu.
Lạm phát tăng cao kỷ lục đã buộc nhiều Ngân hàng Trung ương trên thế giới phải ứng phó bằng cách thắt chặt chính sách tiền tệ mạnh tay nhất trong vòng 15 năm qua. Các số liệu thống kê cho thấy, tính đến cuối quý III, khoảng 90 nền kinh tế trên toàn cầu đã thực hiện 257 lượt tăng lãi suất, cao hơn gấp đôi so với cả năm 2021.
Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã nâng lãi suất 7 lần năm nay, đưa lãi suất tham chiếu lên cao nhất kể từ năm 2007. Châu Âu hồi tháng 7 cũng nâng lãi suất lần đầu sau 11 năm. Sau đó, cơ quan này tiếp tục nâng lãi suất trong phiên họp tháng 9,10 và 12.
Ngân hàng Trung ương Anh tháng trước tăng lãi suất lần thứ 7 liên tiếp năm nay, với mức 75 điểm cơ bản – mạnh nhất 33 năm. Tại các nền kinh tế mới nổi, lạm phát cao cũng buộc giới hoạch định chính sách phải mạnh tay hành động. Quy mô các đợt tăng lãi suất tại khu vực này hiện đã cao gấp đôi cả năm 2021.
Việc kiềm chế lạm phát đang là ưu tiên hàng đầu của các Ngân hàng Trung ương. Điều này sẽ ảnh hưởng tới tăng trưởng kinh tế, tuy nhiên theo các chuyên gia, việc hành động quyết liệt vào lúc này là hết sức cần thiết, bởi điều này sẽ đảm bảo sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế trong dài hạn.
Biến động tỷ giá mạnh hiếm thấy
Việc các ngân hàng trung ương trên khắp thế giới đồng loạt tăng mạnh lãi suất – một hiện tượng ở cấp độ chưa từng có tiền lệ – đã dẫn tới sự biến động mạnh mẽ của tỷ giá các đồng tiền. Nổi bật hơn cả là đà tăng “bất bại” của đồng USD – khi bạc xanh hưởng lợi kép từ việc Fed dẫn đầu việc tăng lãi suất và vai trò “hầm trú ẩn” trong bối cảnh bất ổn địa chính trị và nền kinh tế thế giới gia tăng.
Chỉ số Dollar Index đo sức mạnh của đồng USD so với một tổ gồm 6 đồng tiền chủ chốt khác đã tăng lên vùng 115 điểm vào tháng 9, cao hơn gần 19% so với thời điểm đầu năm. Cùng với đó, tỷ giá các đồng tiền như Bảng Anh, Yên Nhật, Euro, Nhân dân tệ Trung Quốc… đồng loạt rớt xuống mức thấp kỷ lục hoặc thấp nhất trong nhiều thập kỷ so với USD.
Nỗi ám ảnh mang tên “Stagflation”
Theo dữ liệu từ Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), sau khi đạt tốc độ tăng trưởng 6% trong năm 2021 – một sự phục hồi mạnh mẽ từ mức tăng trưởng âm 3% trong năm 2020 – nền kinh tế thế giới được dự báo chỉ tăng 3,2% trong năm 2022 và 2,7% trong năm 2023.
Thậm chí, nhiều tổ chức dự báo cho rằng nền kinh tế thế giới đang trượt vào một cuộc suy thoái dưới sức ép của lãi suất tăng cao. Các mức tăng trưởng dự báo của năm 2022 và 2023 là thấp nhất kể từ năm 2001 ngoại trừ thời gian xảy ra khủng hoảng tài chính toàn cầu và đại dịch Covid-19.
Một vấn đề ám ảnh giới hoạch định chính sách trong năm 2022 là lạm phát của thế giới vẫn leo thang ngay cả khi kinh tế sụt tốc – sự kết hợp có tên gọi “stagflation”. Lạm phát toàn cầu được IMF dự báo tăng từ 4,7% trong năm 2021 lên 8,8% trong năm 2022. Tuy nhiên, có một tin tốt là IMF kỳ vọng tốc độ lạm phát của thế giới sẽ giảm về mức 6,5% vào năm 2023 và 4,1% vào năm 2024.
Những vụ “sập tiệm” liên tiếp trong lĩnh vực tiền ảo
Đồng tiền ảo lớn nhất thế giới là Bitcoin từng được giới ủng hộ tiền ảo kỳ vọng sẽ là “vàng kỹ thuật số”, có khả năng trở thành một kênh đầu tư an toàn khi thị trường tài chính toàn cầu biến động, căng thẳng địa chính trị gia tăng, hay kinh tế suy thoái.Tuy nhiên, những gì diễn ra trong năm 2022 lại cho thấy rằng tiền ảo nói chung và Bitcoin nói riêng vẫn là một tài sản có độ rủi ro lớn.
Khi các tài sản rủi ro như cổ phiếu và hàng hóa cơ bản bị bán tháo dưới áp lực của lãi suất tăng, tiền ảo cũng bị bán tháo mạnh không kém. Từ mức gần 48.000 USD vào đầu năm, giá Bitcoin những ngày cuối năm còn dưới 17.000 USD. Từ mức kỷ lục hơn 69.000 USD thiết lập vào tháng 11/2021, giá Bitcoin hiện đã giảm hơn 75%.
Giá trị vốn hóa của thị trường tiền ảo toàn cầu cũng giảm từ kỷ lục hơn 3.000 tỷ USD còn hơn 800 tỷ USD.Cú trượt dài của thị trường tiền ảo trong năm 2022 dẫn tới một loạt vụ sụp đổ trong ngành công nghiệp còn non trẻ này, trong đó phải kể tới vụ phá sản của sàn giao dịch tiền ảo hàng đầu thế giới FTX và công ty cho vay tiền ảo BlockFi.
Trong vụ phá sản của FTX, ước tính có tới 1 triệu chủ nợ, trong đó số tiền nợ của 50 chủ nợ lớn nhất đã là hơn 3 tỷ USD. Sau một thời gian trốn tránh nhà chức trách, nhà sáng lập FTX Sam Bankman-Fried đã bị bắt ở Bahamas và sau đó bị dẫn độ về Mỹ để chờ ngày hầu tòa.
Bài viết liên quan
Những yếu tố đe dọa kinh tế toàn cầu 2022
Kinh tế thế giới năm 2022 – 5 diễn biến nổi bật
Sinh viên thực hiện: Lương Minh Anh
MSSV: 20050044
Lớp: QH-2020-E KTQT CLC2
Mã lớp học phần: INE3104 4
