Nội dung bài viết
Hiệp định thương mại tự do là gì?
Hiệp định thương mại tự do (FTA – Free Trade Agreement) là thỏa thuận giữa hai hoặc nhiều quốc gia nhằm giảm hoặc xóa bỏ các rào cản thương mại, đặc biệt là thuế quan, để thúc đẩy trao đổi hàng hóa và dịch vụ qua biên giới. Đây là một công cụ quan trọng giúp các nước mở rộng thị trường, tăng trưởng kinh tế và hội nhập toàn cầu.
Việt Nam đã ký kết và thực hiện nhiều hiệp định thương mại tự do trong những năm qua, trở thành một trong những quốc gia đi đầu khu vực Đông Nam Á trong thúc đẩy hội nhập kinh tế sâu rộng.
Tác động của hiệp định thương mại tự do đến nền kinh tế Việt Nam
Cắt giảm thuế quan – cú hích cho xuất khẩu
Khi các rào cản thuế được gỡ bỏ, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam có thể dễ dàng thâm nhập vào các thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc… mà không phải chịu mức thuế cao như trước. Ví dụ cụ thể: trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA), hơn 85% dòng thuế của EU đối với hàng xuất khẩu Việt Nam đã được xóa bỏ ngay khi hiệp định chính thức có hiệu lực.
Không chỉ giúp giảm giá thành, lợi ích từ việc cắt giảm thuế quan còn giúp gia tăng kim ngạch xuất khẩu, mở rộng thị trường và tạo thêm việc làm cho lao động trong nước. Đây là lợi thế đặc biệt quan trọng với các mặt hàng chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, nông sản, và linh kiện điện tử.
Giảm thuế quan trong FTA
Ví dụ: trong khuôn khổ EVFTA, hơn 85% dòng thuế của EU đối với hàng xuất khẩu Việt Nam đã được loại bỏ ngay khi hiệp định có hiệu lực.
Mở rộng cam kết kinh tế và nâng cao tiêu chuẩn
Ngoài thương mại hàng hóa, các hiệp định thương mại tự do hiện đại còn bao gồm các cam kết kinh tế toàn diện liên quan đến thương mại điện tử, sở hữu trí tuệ, môi trường và lao động. Đây là những yếu tố cốt lõi giúp Việt Nam nâng cao chất lượng thể chế, cải thiện tính minh bạch và thu hút đầu tư chất lượng cao từ các đối tác nước ngoài.
Các cam kết này đòi hỏi Việt Nam phải từng bước điều chỉnh hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực quản trị và thực thi. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng bền vững, sáng tạo và thích ứng với các tiêu chuẩn quốc tế.
Cam kết kinh tế song phương giữa Việt Nam và Hàn Quốc
Ký kết song phương – Mở rộng quan hệ hợp tác chiến lược
Song song với các hiệp định đa phương, Việt Nam cũng đang tích cực thúc đẩy ký kết song phương với nhiều quốc gia nhằm xây dựng mạng lưới đối tác thương mại rộng khắp. Những hiệp định này giúp mở ra các hành lang thương mại ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) thâm nhập thị trường nước ngoài mà không bị áp lực quá lớn về điều kiện kỹ thuật hay hàng rào thuế quan.
Việc ký kết các hiệp định thương mại tự do song phương giúp Việt Nam thiết lập mối quan hệ hợp tác thương mại chiến lược, thúc đẩy xuất khẩu, và mở ra hành lang thương mại ưu đãi cho doanh nghiệp Việt. Các cam kết trong những hiệp định thương mại tự do FTA này thường rõ ràng, dễ áp dụng hơn, đặc biệt tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) thâm nhập thị trường quốc tế mà không bị áp lực quá lớn từ các tiêu chuẩn kỹ thuật hoặc rào cản thuế quan.
Chẳng hạn, UKVFTA – một hiệp định thương mại tự do song phương giữa Việt Nam và Vương quốc Anh – đã góp phần duy trì đà xuất khẩu trong giai đoạn hậu Brexit và tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp từ châu Âu. Nhờ các điều khoản linh hoạt, FTA – hiệp định thương mại tự do song phương không chỉ giúp mở rộng thị trường mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và cải thiện thể chế trong nước.
Những ký kết song phương này là bước đi chiến lược, nằm trong tổng thể chính sách ngoại giao kinh tế hiện đại, giúp Việt Nam đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một khu vực và chủ động hơn trước biến động toàn cầu.
Lợi ích cho doanh nghiệp Việt Nam
Mở rộng thị trường và tăng trưởng bền vững
Bên cạnh tác động đến xuất khẩu, việc mở rộng thị trường còn giúp doanh nghiệp ổn định sản xuất dài hạn, tạo thêm nhiều việc làm ổn định cho lao động trong nước. Đặc biệt, với việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường theo quy định trong FTA, doanh nghiệp Việt cũng có xu hướng nâng cao năng lực quản trị và chất lượng sản phẩm, hướng đến phát triển bền vững và lâu dài hơn.
FTA không chỉ là công cụ mở rộng thị trường, mà còn là “bàn đạp” để các doanh nghiệp Việt định vị lại vai trò trong chuỗi cung ứng toàn cầu, từng bước nâng cao giá trị gia tăng thay vì chỉ đóng vai trò cung ứng nguyên liệu hoặc sản xuất đơn giản như trước kia.
Thu hút đầu tư và nâng cao năng lực cạnh tranh
Song song với các hiệp định đa phương, Việt Nam cũng đang tích cực thúc đẩy ký kết song phương với nhiều quốc gia nhằm xây dựng mạng lưới đối tác thương mại rộng khắp. Những hiệp định này giúp mở ra các hành lang thương mại ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) thâm nhập thị trường nước ngoài mà không bị áp lực quá lớn về điều kiện kỹ thuật hay hàng rào thuế quan.
Ký kết song phương giữa Việt Nam và EU
Những thách thức đặt ra
Áp lực cạnh tranh gia tăng
Mặc dù hiệp định thương mại tự do mang lại nhiều lợi ích về thuế quan và mở rộng thị trường, nhưng cũng đồng thời đặt ra áp lực cạnh tranh rất lớn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nội địa Việt Nam. Việc mở cửa thị trường theo các cam kết FTA – hiệp định thương mại tự do cho phép hàng hóa và dịch vụ nước ngoài dễ dàng thâm nhập vào thị trường Việt Nam với mức giá cạnh tranh và chất lượng cao.
Các doanh nghiệp Việt, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), đang đứng trước thách thức phải nâng cao năng lực sản xuất, quản trị, marketing và hậu mãi để không bị đánh bật khỏi sân nhà. Sự hiện diện ngày càng nhiều của các thương hiệu nước ngoài với tiềm lực tài chính và công nghệ mạnh tạo ra cuộc đua khốc liệt về giá cả, chất lượng và dịch vụ.
Nếu không nhanh chóng đổi mới, nhiều doanh nghiệp có thể mất thị phần, dẫn tới nguy cơ thu hẹp sản xuất hoặc phá sản. Đây là thực tế không thể tránh khỏi khi Việt Nam tích cực tham gia các cam kết kinh tế toàn diện trong các hiệp định thương mại song phương và đa phương.
Tuân thủ cam kết và quy tắc xuất xứ
Một thách thức lớn khác khi thực thi hiệp định thương mại tự do là việc doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ các cam kết kinh tế và kỹ thuật đã được quy định trong hiệp định. Đặc biệt, các yêu cầu về quy tắc xuất xứ – tức là sản phẩm muốn được hưởng ưu đãi thuế quan phải có nguồn gốc hoặc được sản xuất trong khu vực FTA – đang trở thành rào cản kỹ thuật không nhỏ đối với doanh nghiệp Việt Nam.
Ngoài ra, các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như EVFTA, CPTPP cũng đưa ra hàng loạt yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ, an toàn thực phẩm, và quản trị doanh nghiệp minh bạch. Doanh nghiệp muốn khai thác được lợi ích thực sự từ các FTA bắt buộc phải đầu tư vào công nghệ hiện đại, hệ thống quản lý chất lượng và nguồn nhân lực có tay nghề cao.
Việc không nắm rõ quy định hoặc thực hiện thiếu sót trong kiểm soát chất lượng, ghi nhãn, đóng gói, chứng nhận xuất xứ có thể khiến hàng hóa không được hưởng ưu đãi thuế hoặc bị trả lại từ đối tác nhập khẩu. Vì vậy, hiểu rõ và tuân thủ đầy đủ các cam kết kinh tế trong FTA không chỉ là trách nhiệm, mà còn là điều kiện sống còn để phát triển bền vững.
Các hiệp định thương mại tự do nổi bật mà Việt Nam tham gia
Tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết và thực thi ~16 hiệp định thương mại tự do FTA, giúp mở rộng thị trường xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia, đặc biệt các nền kinh tế lớn như: EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Úc, Canada… Việc tham gia các FTA này không chỉ mang lại lợi thế về thuế quan, mà còn góp phần nâng cao vị thế kinh tế – chính trị của Việt Nam trên trường quốc tế.
Nguồn: Bộ Công Thương Việt Nam
Giải pháp để tận dụng hiệu quả hiệp định thương mại tự do
Doanh nghiệp Việt Nam tận dụng hiệp định thương mại tự do (FTA)
Trong bối cảnh Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới thông qua hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA), việc tận dụng hiệu quả các cam kết kinh tế trong từng hiệp định thương mại tự do (FTA) trở thành nhiệm vụ sống còn đối với doanh nghiệp Việt. Dưới đây là một số giải pháp quan trọng cần được thực hiện đồng bộ từ phía doanh nghiệp và chính phủ:
1. Doanh nghiệp cần chủ động tiếp cận và hiểu rõ hiệp định thương mại tự do (FTA)
Nhiều doanh nghiệp hiện nay vẫn chưa hiểu đầy đủ về nội dung cam kết kinh tế, đặc biệt là các điều khoản liên quan đến thuế quan ưu đãi, quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn kỹ thuật. Việc chủ động nghiên cứu từng hiệp định như EVFTA, CPTPP, RCEP… giúp doanh nghiệp xác định thị trường mục tiêu phù hợp, sản phẩm có lợi thế và chuẩn bị kế hoạch sản xuất – xuất khẩu sát thực tế.
2. Nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng chiến lược dài hạn
Để cạnh tranh trên thị trường quốc tế, doanh nghiệp cần chú trọng đầu tư đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất nhằm nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm. Bên cạnh đó, cần xây dựng chiến lược xuất khẩu dài hạn, có phân tích thị trường kỹ lưỡng, chú trọng thương hiệu và yếu tố bền vững (ESG) để đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe từ đối tác nước ngoài.
3. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao
Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ có sản phẩm tốt, mà còn cần đội ngũ nhân lực hiểu biết về thương mại quốc tế, logistics, hải quan, pháp lý và quản trị chuỗi cung ứng. Việc đầu tư vào đào tạo nội bộ hoặc hợp tác với các tổ chức đào tạo để nâng cao trình độ cho nhân viên là chiến lược then chốt để tận dụng cơ hội từ hiệp định thương mại tự do (FTA) một cách hiệu quả và bền vững.
4. Vai trò hỗ trợ từ chính phủ và hiệp hội ngành hàng
Chính phủ cần đóng vai trò “bà đỡ” giúp doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tiếp cận thông tin, pháp lý và dữ liệu liên quan đến FTA một cách thuận tiện. Một số biện pháp cụ thể gồm:
-
Tăng cường truyền thông và phổ biến FTA qua hội thảo, cẩm nang, website…
-
Cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý miễn phí hoặc giá rẻ cho doanh nghiệp mới tiếp cận thị trường xuất khẩu.
-
Xây dựng và vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc sản phẩm, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện đúng quy tắc xuất xứ trong từng hiệp định thương mại tự do (FTA).
- Doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu và nắm rõ các cam kết kinh tế trong từng FTA – Hiệp định thương mại tự do.
- Xây dựng chiến lược xuất khẩu dài hạn, nâng cao chất lượng sản phẩm.
- Đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu mới về sản xuất, quản trị, và xuất nhập khẩu.
- Chính phủ cần tăng cường truyền thông, hỗ trợ pháp lý và xây dựng cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Bạn có thể tìm hiểu thêm về tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng tại Cổng thông tin Thương mại Việt Nam
Kết luận
Hiệp định thương mại tự do là cơ hội lớn nhưng cũng là thách thức không nhỏ đối với Việt Nam. Để tận dụng tối đa lợi ích từ việc giảm thuế quan, thúc đẩy ký kết song phương và thực hiện hiệu quả các cam kết kinh tế, cả nhà nước và doanh nghiệp cần chủ động, sáng tạo và thích ứng nhanh với môi trường thương mại toàn cầu đang biến động.
SV thực hiện: Nguyễn Thị Xuân Ngọc
Mã SV: 22051771
Lớp học phần: INE3104 2
Các nội dung khác liên quan đến bài viết:
Đầu tư trực tiếp nước ngoài: Tận dụng vốn FDI và liên doanh tại thị trường mới nổi 2025
