Toàn cầu hóa đã tạo điều kiện thuận lợi để các nước đang phát triển thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua thương mại quốc tế. Nhờ sự hội nhập toàn cầu, các quốc gia này có cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, đưa sản phẩm của mình tiếp cận với người tiêu dùng trên khắp thế giới. Điều này không chỉ giúp tăng kim ngạch xuất khẩu mà còn nâng cao vị thế của các nước đang phát triển trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Bên cạnh đó, chính sách mở cửa và hội nhập kinh tế đã giúp thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), mang lại nguồn lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm quản lý từ các quốc gia phát triển. Một ví dụ điển hình là Việt Nam, nhờ tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) như EVFTA và CPTPP, đã đạt được những bước tiến lớn trong xuất khẩu và thu hút FDI, đặc biệt trong các lĩnh vực như dệt may, nông sản và công nghiệp chế biến, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Bảng 1 – Kết quả thu hút đầu tư EU vào Việt Nam giai đoạn 2016-2021

Bảng 2 – Kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa Việt Nam sang EU giai đoạn 2016-2021.

Toàn cầu hóa đã mở ra cơ hội lớn cho các nước đang phát triển trong việc tiếp cận công nghệ và tri thức hiện đại từ các quốc gia phát triển. Thông qua các hoạt động thương mại quốc tế, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và hợp tác đa phương, các nước này có thể học hỏi và áp dụng những tiến bộ kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất và quản lý.

Quá trình chuyển giao công nghệ không chỉ giúp nâng cao năng suất lao động mà còn cải thiện đáng kể chất lượng sản phẩm, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của thị trường toàn cầu. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các ngành công nghiệp tại các nước đang phát triển, khi họ có thể nhanh chóng bắt kịp xu hướng công nghệ mới, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững.

Toàn cầu hóa đã tạo ra cơ hội lớn trong việc tạo ra việc làm và nâng cao thu nhập cho người lao động tại các nước đang phát triển. Khi các công ty đa quốc gia đầu tư vào những quốc gia này, họ mang theo nguồn vốn, công nghệ và nhu cầu lớn về lao động, từ đó tạo ra hàng triệu việc làm mới trong các ngành công nghiệp sản xuất và dịch vụ.

Điển hình là ngành công nghiệp dệt may và điện tử tại Việt Nam và Bangladesh, nơi hàng triệu lao động đã có cơ hội làm việc trong các nhà máy sản xuất phục vụ xuất khẩu. Những việc làm này không chỉ giúp giảm tỷ lệ thất nghiệp mà còn cải thiện thu nhập, nâng cao mức sống cho người dân ở các khu vực có thu nhập thấp. Đồng thời, sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu cũng mở ra cơ hội để người lao động tiếp cận với các tiêu chuẩn làm việc hiện đại và kỹ năng mới, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội bền vững.

Toàn cầu hóa đã thúc đẩy các nước đang phát triển cải thiện cơ sở hạ tầng và môi trường kinh doanh nhằm đáp ứng áp lực cạnh tranh toàn cầu. Để thu hút đầu tư nước ngoài và tăng cường năng lực sản xuất, các quốc gia này buộc phải nâng cấp hệ thống giao thông, năng lượng, viễn thông và các dịch vụ công cộng khác, đồng thời cải thiện các chính sách pháp lý và thủ tục hành chính để tạo môi trường đầu tư thuận lợi hơn.

Nhiều dự án lớn về hạ tầng, như đường cao tốc, cảng biển, sân bay hay nhà máy năng lượng, đã được triển khai với sự tài trợ từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) hoặc thông qua các chương trình hợp tác song phương. Ví dụ, tại Việt Nam, nhiều dự án giao thông quan trọng như cao tốc Bắc – Nam hay các nhà máy năng lượng tái tạo đã được đầu tư mạnh mẽ, không chỉ cải thiện kết nối kinh tế mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong dài hạn.

Toàn cầu hóa mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đối với các nước đang phát triển, đặc biệt là sự phụ thuộc vào các nền kinh tế lớn. Khi quá tập trung vào xuất khẩu hoặc dựa vào nguồn vốn đầu tư từ các quốc gia phát triển, các nước này dễ rơi vào tình trạng bị tổn thương trước những biến động kinh tế và chính trị toàn cầu.

Một ví dụ điển hình là cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung, khi căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến các quốc gia nhỏ phụ thuộc vào vai trò trung gian trong sản xuất và xuất khẩu. Điều này không chỉ làm giảm kim ngạch thương mại mà còn gây bất ổn cho các ngành công nghiệp và việc làm tại các nước đang phát triển, nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa nền kinh tế và giảm bớt sự phụ thuộc vào các cường quốc kinh tế.

Toàn cầu hóa, dù mang lại nhiều cơ hội phát triển, nhưng cũng góp phần gia tăng chênh lệch giàu nghèo tại các nước đang phát triển. Lợi ích từ quá trình này thường không được phân bổ đồng đều, mà chủ yếu tập trung vào các khu vực phát triển, như thành phố lớn, và những nhóm người giàu có hoặc có trình độ cao. Trong khi đó, các khu vực nông thôn và nhóm lao động phổ thông thường ít được hưởng lợi, dẫn đến sự chênh lệch ngày càng lớn về thu nhập và điều kiện sống.

Ví dụ, tại nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, sự khác biệt về thu nhập giữa thành thị và nông thôn ngày càng rõ rệt. Các khu vực thành thị thường nhận được nhiều đầu tư hơn, có cơ hội việc làm tốt hơn, trong khi người dân nông thôn vẫn phải đối mặt với tình trạng thiếu việc làm ổn định và mức lương thấp. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững và công bằng xã hội.

Toàn cầu hóa đã tạo ra môi trường cạnh tranh khốc liệt, đặt các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tại các nước đang phát triển trước nhiều thách thức lớn. Với nguồn lực hạn chế về vốn, công nghệ và nhân lực, các doanh nghiệp này thường gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các tập đoàn đa quốc gia có tiềm lực mạnh mẽ. Sự chênh lệch về năng lực sản xuất, khả năng tiếp cận thị trường và chiến lược kinh doanh khiến các SMEs dễ rơi vào nguy cơ bị thâu tóm hoặc phá sản khi không thể duy trì vị thế trên thị trường.

Điều này đặc biệt rõ rệt trong các ngành như bán lẻ, sản xuất hoặc công nghệ, nơi các tập đoàn lớn không chỉ chiếm lĩnh thị phần mà còn áp đảo về giá cả và chất lượng. Nếu không có sự hỗ trợ từ chính phủ và các chính sách bảo vệ doanh nghiệp nội địa, các SMEs có thể bị loại bỏ khỏi cuộc chơi, làm suy yếu nền kinh tế nội địa và giảm cơ hội việc làm cho người lao động.

Toàn cầu hóa đã thúc đẩy sự phát triển công nghiệp tại các nước đang phát triển, nhưng đi kèm với đó là những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến môi trường. Để giảm chi phí sản xuất và cạnh tranh với các nước khác, nhiều doanh nghiệp tại các quốc gia này thường hy sinh các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường, dẫn đến tình trạng ô nhiễm đất, nước và không khí ngày càng trầm trọng.

Hơn nữa, một số quốc gia ở châu Á đã trở thành “bãi rác công nghiệp” của thế giới, khi tiếp nhận các nhà máy sản xuất hoặc chất thải công nghiệp từ các nước phát triển. Ví dụ, các ngành như dệt may, sản xuất nhựa và điện tử thường gây ra lượng lớn chất thải độc hại, trong khi các quốc gia tiếp nhận lại thiếu các biện pháp xử lý hiệu quả. Điều này không chỉ làm suy thoái môi trường tự nhiên mà còn đe dọa sức khỏe cộng đồng và cản trở sự phát triển bền vững trong dài hạn.

Thống kê lượng rác nhập khẩu tại các quốc gia Đông Nam Á giai đoạn 2017-21.

Toàn cầu hóa đã thúc đẩy sự giao lưu văn hóa trên phạm vi toàn cầu, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về việc bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống tại các nước đang phát triển. Sự lan tỏa mạnh mẽ của văn hóa phương Tây, thông qua các sản phẩm giải trí, thời trang, ngôn ngữ và lối sống, đã khiến nhiều giá trị văn hóa truyền thống dần bị mai một.

Đặc biệt, giới trẻ tại các nước này thường có xu hướng chạy theo các trào lưu hiện đại, làm giảm sự gắn bó với các phong tục, tập quán và ngôn ngữ dân tộc. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự đa dạng văn hóa toàn cầu mà còn làm suy yếu tinh thần cộng đồng và bản sắc riêng của từng quốc gia. Nếu không có các biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, nguy cơ “hòa tan” văn hóa trong dòng chảy toàn cầu hóa sẽ ngày càng trở nên rõ rệt.

Để đối mặt với thách thức mà toàn cầu hóa mang lại, chính phủ cần xây dựng các giải pháp chiến lược và bền vững. Trước tiên, cần thiết lập các chính sách kinh tế bền vững nhằm giảm sự phụ thuộc quá mức vào các thị trường lớn, đa dạng hóa nền kinh tế và tăng cường khả năng tự chủ trong sản xuất và thương mại. Bên cạnh đó, đầu tư vào giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố then chốt, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của lao động trong nước, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ và tri thức ngày càng đóng vai trò quan trọng.

Đồng thời, chính phủ cần thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp xanh, áp dụng công nghệ hiện đại để giảm tác động tiêu cực đến môi trường và hướng đến phát triển bền vững. Việc bảo vệ môi trường không chỉ đảm bảo chất lượng cuộc sống cho người dân mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trong xu thế toàn cầu hóa, nơi các tiêu chuẩn xanh ngày càng được coi trọng.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các doanh nghiệp cần chủ động đổi mới và thích nghi để nâng cao năng lực cạnh tranh. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ hiện đại vào quy trình sản xuất, nhằm cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ, đồng thời giảm chi phí vận hành. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Bên cạnh đó, việc tìm kiếm cơ hội hợp tác quốc tế là yếu tố then chốt để mở rộng thị trường xuất khẩu, tận dụng các hiệp định thương mại tự do và tiếp cận với nguồn lực, công nghệ từ các đối tác nước ngoài. Thông qua việc xây dựng mạng lưới hợp tác chiến lược và không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, các doanh nghiệp có thể khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu và phát triển bền vững trong dài hạn.

Cộng đồng quốc tế cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các nước đang phát triển vượt qua những thách thức của toàn cầu hóa và hướng tới phát triển bền vững. Một trong những giải pháp thiết thực là triển khai các chương trình viện trợ, tập trung vào việc chuyển giao công nghệ tiên tiến và cung cấp nguồn lực để giúp các quốc gia này nâng cao năng lực sản xuất, cải thiện cơ sở hạ tầng và bảo vệ môi trường.

Toàn cầu hóa là xu thế tất yếu, mang lại cả cơ hội và thách thức cho các nước đang phát triển. Về mặt tích cực, nó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng cơ hội tiếp cận khoa học công nghệ và tạo việc làm, góp phần nâng cao đời sống người dân. Tuy nhiên, toàn cầu hóa cũng đặt ra những thách thức lớn như sự phụ thuộc kinh tế vào các thị trường lớn, gia tăng chênh lệch giàu nghèo và tác động tiêu cực đến môi trường.

Để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức, các nước này cần xây dựng chiến lược dài hạn, tập trung vào đầu tư giáo dục, phát triển công nghệ, công nghiệp xanh và tăng cường hợp tác quốc tế. Đồng thời, sự hỗ trợ từ các nước phát triển thông qua chuyển giao công nghệ và thúc đẩy thương mại công bằng cũng đóng vai trò quan trọng. Chỉ khi có sự nỗ lực chung của cả cộng đồng quốc tế và sự chủ động từ các nước đang phát triển, một nền kinh tế toàn cầu bền vững, công bằng và thịnh vượng mới có thể được hiện thực hóa.

Hãy bắt đầu từ hôm nay, vì một tương lai tốt đẹp hơn cho tất cả!